چند صفحه اول کتاب
لئو نیکولایئویچ تولئستوی،[1] 1828 ایلینده روسیه‌ده «یاسنایا پولیانا»[2]دا دوغولدو. تارلالار صاحبی سویلو بیر عایله‌نین اوغلو ایدی. اوشاق یاشدا آنا ـ آتاسینی الدن وئردییی اوچون قوهوملاری طرفیندن بؤیودولدو. اؤزل اؤیرتمن‌لردن درس آلدیق‌دان سونرا «قازان» بیلیم یوردونا گیردیسه ده رسمی تربیته دویدوغو تپکی ندنی ایله 1847ده ائوینه دؤنه‌رک تارلالارینی یؤنتمه‌یه و اؤز – اؤزونه اوخوماق قرارینا گلدی.56_ 1855ایل‌لرینین آراسیندا یازدیغی پولیکوشکا[3] کیمی اؤیکولرینده، داها چوخ اخلاقی سورون‌لارا آغیرلیق وئردی. 1850لرین سونلارینا دوغرو، کندلی اوشاق‌لار اوچون آچدیغی اوخولدا، گلیشن اؤیرتیم یؤندمن‌لرینی باجاریق‌لا یولا سالدی. شاه اثرلری اولان «باریش ایله ساواش» و «آنا کارنینا»[4] آدلی رومان‌لارینین یاییلماسیندان سونرا یاشادیغی گرگین‌لییین ائتکی‌سی ایله یاشامین آنلارینا باغلی سورون‌لارین یانیت‌لارینی یئنی عهدده آختاردی. عایله‌سینین راحت یاشامی ایله اینانجینین گرکدیردییی ساده یاشام آراسینداکی چلیشکی‌یه قاتیلانمایان تولئستوی، 1910 ایلینده دوکتورو و کیچیک قیزی «آلئکساندرا»[5] ایله بیرلیک‌ده بیر گئجه ائوینی ترک ائتدی. بیر نئچه گون سونرا دا بوش بیر قطار دوراغیندا «ذات الریه»دن اؤلدو.
نیهال یالازا تالای[6]، 1900-جی ایلده «قازان»دا دوغولدو. لیسه‌نی روسیه‌ده بیتیردیک‌دن سونرا تورکییه‌یه کؤچدو. «آوئرچئنکو»[7] و «میهایل زوشچئنکو»[8] کیمی یازارلاردان طنز اؤیکولری چئویردی. شکیللی «آی» و «وارلیق» درگی‌لرینده چئویری‌لری یایینلاندی. باشدا «ایوان تورگئنیئو»[9]، «لئو تولئستوی»، «فیودور دوستویئوسکی»[10] و «نیکولای قوقول»ون[11] اثرلری اولماق اوزره، روس ادبیاتیندان یوزدن چوخ رومان، اویون و اوشاق کتابینی تورکجه‌یه قازاندیردی. 1968 ایلینده «ایستانبول» دا اؤلدو.
باش سؤز
بشرین سرسم بئینی قایناییب داشان مفکوره‌لرله یاشادیغی بو أورَن[12] آدلی لابیرئنت‌ده، دهشت‌لی بیر جهالتدن خبر وئریر. ایلکی ایله سونو دوشموش بو اسکی بیتیک[13] «سرگردانلیق چرچیوه‌سی» دئیه آلینیر. کئچمیشی ییخیلیب اوزاقلاشمیش و گله‌جه‌یی قاتی دومانلاردان گلن بو بشر ایله اورن، کئفلی‌لر سایاغی اؤز باشینا دولاناراق اؤزون ایتیریب الیندن چیخدیغی زامان، بیر درین و ییخیجی کدره اوغراییر. او زامان « نئجه یاشادیم» دئیه‌رک اؤزونو یارغیلاییر. اوندا دادلی اوشاق چاغ‌لارینی زور ایله الدن وئردییینی باشا دوشور.
هر بیر کس چکدییی هر بیر دردینین یییه‌سیدیر. اؤزو بویدا بو درد[14]، بیر دهشت‌لی و بلیرسیز گوج و روح کیمی اونو بوروموشدور. هر بیر کس و هر بیر نسنه وارلیغی‌جا بیر آغری ایله اوزونتودن عبارتدیر. ان سون حدتینه واراندا بو آغری ایله اوزونتو بلکه انسانی هئچ بیر زامان سئومه‌دیی حاللارا سالیر. او زامان اپریمیش روح‌لار اولاراق بوجاق‌لارا سیغینیر، چیلدیرمیش بئیین‌لر اولاراق سلسله‌لره چکیلیر و یا آلیشمیش گؤوده‌لر قالدیرم‌لار قیراغیندا، کوچه‌لرده و شهرلرین ده‌لیک ـ دئشیک‌لرینده بئله لاپ اؤزلری ایله ده یالقیز بوراخیلیر و یا هانسی‌سا باشقا بیر درد ایله اولدوغو دردینی اونوتماق آلانینا سوروگون سالماق ایسته‌ییر.
یازیق انسانین آلین یازیسی، اولمادیغی هانسی بیر حقیقت ایله پارالئل گلمه‌لیدیر؟! هر بیر لحظه دییشمیش اولان اولای‌لار، هانسی اؤتری بیر تملی، «دایاق» اولاراق قبولانمالیدیر؟! یوخسا هاچان یالنیش آنلایشلارینی دوزلدیم دئیه گئری‌یه دؤنوب بو حیاتی ایلکیندن یاشاییب گله بیلر[15]؟
بو دونیانی ایلک و سون اولاراق یاشایان هر کس ، بیر کره و سون کره اولاراق دؤنوش‌سوز بیر یولا آیاق قویان یولچو کیمیدیر. هانی ایکی دفعه بیر چایا آیاق باسان انسان و هانی او آیاق باسانین همن انسان اولدوغو؟![16]
لئو تولئستویون «ایوان ایلیچین اؤلومو» آدلی کتابی حقیقتا دؤنوشو اولمایان هر بیر انسانین حیاتین (اَن آزی استعاره باخیمیندان) یارغیلاییر.
ایوان ایلیچ بیلینمز بیر درد ایله خسته‌له‌نیر. اؤلومه دوغرو ییخیلیر. اؤزونه جدی بیر دؤنوش قیلیر. او زامان یالان و انسانین باشینی قاتان تجمل‌لرله کئچمیش حیات آن‌لاری اونو اؤزو اولدوغو کیمی بیر یاشاماقدان قویماسینی باشا دوشور. ایوان ایلیچین اؤلومو، انسانین یالان‌لارینی، بیزه اویغون اولمایان، اؤزوموزه باغلایاراق اصیل حیاتدان قویان، بیر چوخ نسنه‌لری، داش ـ قالاق ائله‌ییر. انسانی اؤز فطرتینه دوغرو دؤنمه‌یه چاغیریر.
انسانین چارپاشیق و خلق آغیزلی حیاتی، بیرجه اؤزونو اؤلومسوز ساندیغیندان آسیلی اولور. بو اوزدن هر بیر انسان هر بیر اؤلوم خبری ائشیدنده «او اؤلوب» دئیه اؤزونده قرارا گلیب، اؤلومدن اوزاق اولدوغو بیر آلاندا اولدوغونو بیلیر. حال بوکی هر بیر انسان اؤلومو، ایوان ایلیچین اؤلومو کیمی، انسانین اؤز اؤلومودور، بیرجه آدی اؤزگه اولان بو فرق ایله.
بیز اویغارلی انسان‌لارین چوخلو حیاتی قوجامان بیر یالاندیر. یالان، بیزی داریسقال بیر چرچیوه‌‌یه قیسنایان بزک ـ دوزکدیر.
آنتوان چئخوو یاشامی یاشاییش کیمی یاشامایانلاری گؤز اؤنونه آلاراق «هر آخماق بیر آدام سورونونا اوستون گله بیلر، بو تکجه عادی یاشام دوزنیدیر کی انسانی آرادان آپاریر» دئییر.
«ساواش ایله باریش» و «آنا کارنینا» آدلی شاه اثرلری دونیا ادبیاتینا اتحاف ائدن تولئستوی، 90 صفحه‌دن بئله آز اولان بو داستان‌دا، انسانین ان درین بیر دردینه استعاره باخیشی ایله توخونور. تولئستوی آد سئچیمیندن، داستانی بؤلدویو رقمدن، ایوان ایلیچه سئچدیی ایشدن[17] و ادبی گؤزلیک‌لر باخیمیندان گوجلو بیر یازار اولدوغونو بیر اؤیرتیم ایله گؤرسه‌دیر.
پیسکولوژلار، علاج‌سیز خسته‌لرین حال‌لارینی خسته‌لییندن اؤلومونه‌دک بئش آشامایا بؤلورلر؛ بو بئش آشاما ایوان ایلیچ اوچون ده چوخ اویغون و یئرلی‌دیر. بو بئش آشاما ترتیب‌له آشاغی‌دا قید اولونور:
بیر: دانماق آشاماسی
ایکی: هیسلنمک آشاماسی
اوچ: آلیش ـ وئریش آشاماسی
دؤرد: دئپرئسیون آشاماسی
بئش: قبوللانماق آشاماسی
یازیمیزین سونوندا بونو دئمک اولارکی تولئستویون بو داستانی گئرچک‌دن عیسی مسیح‌ین بو سؤزونو دوغرولاییر: «آمین…! آمین…! دئییرم کی سیزه، یئره دوشموش بیر بوغدا دنه‌سی اؤلمه‌سه یالقیز قالار، آمما اؤلسه چوخ یارار وئرر.»
ایوان ایلیچ داستانینی اوخومامیشدان اؤنجه بیر نئچه ایضاحین وئرمه‌یی گرکلی گؤروندو:
- کؤچوروب حاضیرلاماق اوچون سئچیلمیش کتاب «ایستانبول تورکجه‌سی» اولدوغو حال‌دا، دولاشیق و چتین گلن سؤزجوک‌لری، آیدین و اصل نسخه‌یه اویغون کؤچورمک آماجی ایله، آذربایجان تورکجه‌سی(چئویری: رافیق آغایئو)، انگلیزجه‌سی و فارسجاسی (صالح حسینی و یوسف قنبرینین چئویری‌لری) اوخونوب و گرکن یئرلرده مراجعه اولونموشلار.
- نیهال یالازا تالای‌ین وئردیی ایضاح‌لاری متن ایچینده ایکی کروشه آراسیندا گلمیش و اتک یازی‌لارین هامیسی حاضیرلایاندان‌دیر.
- دوزگون چئویری نسخه‌لری تهیه ائدیب الیمه چاتدیران، هابئله هر بیر دورومدا هئچ بیر یاردیمی مندن اسیرگه‌مه‌ین، سایین دوستوم «میلاد بالسینی» جناب‌لاریندان تشکر ائله‌ییرم.
حسن نوری/ یاز 1398
[1] Lev Nikolayeviç Tolstoy
[2] Yasnaya Polyana
[3] Polikuşka
[4] Anna Karenina
[5] Aleksandra
[6] Nihal Yalaza Taluy
[7] Averçenko
[8] Mihail Zoşçenko
[9] İvan Turgenyev
[10] Fyodor Dostoyevski
[11] Nikolay Gogol
[12] Əvrən
[13] کلیم کاشانی:
ما ز آغاز و ز انجام جهان بی خبریم
اول و آخر این کهنه کتاب افتادست
[14] رامیز رؤوشن:
بیر دردیم قالمادی اؤزومدن یئکه
بوتون دردلریمدن «من» یئکه اولدوم
[15] میلان کوندرا، چئک‌لی یازار «وارلیق یوکو» آدلی رومانینی آلمانجا بیر آتا ـ آنا سؤزو ایله باشلاییر: بیرجه دفعه قبول دئییل، بیر سئری یوخ حسابیندادیر.
16 اسکی یونان فیلسوف‌لاری آراسیندا آدلیم بیر سؤز وار: هئچ کیمسه بیر چایا ایکی دفعه آیاق قویانماز. پیسکولوژیده ده بونا بنزر بیر سؤز ده وار: دونیا دا ده‌ییشیلمه‌ین تک بیرجه شئی ده‌ییشیک‌لیکدیر.
[17] ایوان ایلیچ آدینین آنلامی حقینده اولان ائتمولوژی‌لرین تقریبا هامیسی بو داستان ایله ایلگی‌لیدیر: ایستر «یالان دونیا»، ایستر «خسته‌لیک» و یا ایسترسه «بنی بشر» اولسون. ایوان ایلیچین ایشی «یارغیچ»دیر. ایوان ایلیچ اؤلومو داستانی اونون و حیاتینین و بیر چوخ نسنه‌لری یارغیلاماقدادیر. بو داستان 12 بؤلومدن اولاشیر کی بو رقم دایانیلماز اؤلوم ایله یاشایشین دایره‌وی شکیلینی گؤرسه‌دیر. بوندان باشقا میتولوژیک و دینی بیر رقم اولاراق دوزگون سئچیلدیی گؤز اؤنونه قاباریلیر.
